Całkiem niedawno znany polski piłkarz wstawił na swój instagramowy profil skan pozwu o podwyższenie alimentów, jaki złożyła jego była żona w imieniu ich wspólnego dziecka. Zdjęcie wywołało niemałe poruszenie i szybko obiegło Internet z uwagi na opisane w pozwie potrzeby 11-latka. Jak wynikało z treści załączonych skanów, koszt wyżywienia małoletniego miał wynosić 2600 zł miesięcznie i obejmował m.in. zakupy owoców mango po 30 zł za sztukę, zaś comiesięczne koszty odzieży dziecka zostały określone 1500 zł. Strona powodowa zażądała podwyższenia alimentów od piłkarza na rzecz małoletniego syna z kwoty 15.000 zł miesięcznie (które wcześniej płacił) do 20.000 zł miesięcznie. Czy to „dużo”, czy „mało” – nie nam oceniać, jednak warto wiedzieć, czym kieruje się sąd przy ustalaniu wysokości alimentów.
Obowiązek alimentacyjny (w zależności od tego, kto jest osobą uprawnioną do otrzymywania alimentów) polega na dostarczaniu środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania. Najbardziej znanym przykładem alimentacji jest dostarczanie środków utrzymania i wychowania dzieciom przez rodziców. Obowiązek alimentacyjny może jednak wystąpić także w innych przypadkach np. obciążać 👴🏼 👵🏼 dziadków względem nuka, żonę względem męża czy brata względem siostry.
Zasadą jest, że uprawniony do alimentów może ich żądać, jeśli znajduje się w niedostatku. Wyjątek stanowi obowiązek alimentacyjny rodziców względem dzieci, które nie są w stanie samodzielnie (ze swojego majątku) się utrzymać i pokryć kosztów swojego wychowania. W takiej sytuacji (oboje) rodzice muszą utrzymywać swoje dzieci nawet wtedy, gdy te nie znajdują się w niedostatku. Szerzej na temat niedostatku przeczytacie w naszych pozostałych „alimentacyjnych” wpisach.
Gdy osoba uprawniona do otrzymywania alimentów i zobowiązana do ich zapłaty się porozumieją, nie muszą kierować sprawy alimentacyjnej do sądu. Problem pojawia się, gdy tego porozumienia brak.
📖 Zgodnie z art. 135 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego.
Co to są usprawiedliwione potrzeby uprawnionego?
Osoba, która występuje z żądaniem zapłaty alimentów (uprawniony) musi wykazać w sprawie o alimenty swoje usprawiedliwione potrzeby. Usprawiedliwione, czyli jakie?
📖 Zgodnie z Uchwałą pełnego składu Izby Cywilnej i Administracyjnej Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1987 r., III CZP 91/86, określającą wytyczne w zakresie wykładni prawa i praktyki sądowej w sprawach o alimenty, są to potrzeby:
- materialne i niematerialne,
- których zaspokojenie zapewni osobie uprawnionej do alimentów (odpowiedni do jej wieku i uzdolnień) prawidłowy rozwój fizyczny i duchowy.
Usprawiedliwione potrzeby nie są zatem tylko potrzebami podstawowymi. W sprawie o alimenty nie chodzi o zapewnienie uprawnionemu minimum egzystencji, ale godziwej egzystencji (normalnych warunków bytowania).
Ponadto, w przypadku ustalania wysokości alimentów dla dziecka, sąd kieruje się zasadą, że dzieci mają prawo do równej z rodzicami stopy życiowej niezależnie od tego, czy żyją z nimi wspólnie, czy też oddzielnie, a obowiązkiem rodzica jest dzielenie się z dzieckiem nawet najskromniejszymi dochodami.
Czy istnieje zestawienie, które określa, jakie potrzeby są usprawiedliwione, a jakie nie?
❌ Nie ma katalogu usprawiedliwionych potrzeb. Każdorazowo sąd ocenia, czy wymienione w pozwie koszty utrzymania (lub wychowania) uprawnionego do alimentacji są usprawiedliwione, czy zbyteczne, biorąc pod uwagę sytuację osoby uprawnionej, warunki społeczno-ekonomiczne i funkcje alimentów.
Jaki moment jest dla sądu kluczowy przy ustalaniu potrzeb uprawnionego? Czy można zasądzić alimenty „na przyszłość”?
❌ Sąd, decydując o wysokości alimentów, odnosi się do aktualnych (bieżących) potrzeb osoby uprawnionej. Nie jest możliwe zasądzenie alimentów „na przyszłość”, nawet jeśli stanowiłyby one koszty planowane. Aby sąd mógł uwzględnić daną potrzebę osoby uprawnionej do alimentów, musi ona istnieć w dacie orzekania (wydawania wyroku).
Jakie koszty utrzymania (wychowania) można wymienić w pozwie o alimenty?
Tak jak wskazaliśmy powyżej, ze względu na indywidualność każdego człowieka i różny stopień odczuwania określonych potrzeb, nie można odgórnie ustalić, jakie potrzeby powinien mieć każdy uprawniony do alimentacji. Bywa tak, że niektóre z potrzeb są zaspokojone, a inne w ogóle nie interesują danej osoby. Na gruncie spraw, które prowadzimy oraz orzecznictwa sądowego można wymienić m.in. potrzeby takie jak:
👉 potrzeby podstawowe 🥪 – wyżywienie (adekwatne do wieku i stanu zdrowia), koszty
odzieży, środków czystości, środków higieny osobistej, kosmetyków,
👉 koszty mieszkania 🏡, w tym mediów w przeliczeniu na osobę,
👉 koszty leczenia 🤒👨🏻🦽, leków i dojazdów do lekarzy, koszty rehabilitacji, koszty okularów/aparatu ortodontycznego,
👉 w przypadku dzieci – potrzeby związane z nauką 🧑🏽🎓, w tym koszty podręczników,
przyborów szkolnych, stroju sportowego, korepetycji, dojazdów do szkoły,
👉 potrzeby związane z zainteresowaniami kulturalno-społecznymi 👩🏻🎨 – koszty wyjść do
kina, teatru, zakupu interesujących książek, zajęć dodatkowych, instrumentów lub sprzętów
związanych z zainteresowaniami dzieci,
👉 koszty związane z wypoczynkiem ⛵️ – wyjazdy na wakacje, zabawki, wyjścia do sal
zabaw.
Zestawienie to obejmuje jedynie przykładowe potrzeby.
Czy usprawiedliwione potrzeby uprawnionego mają znaczenie w sprawie o obniżenie alimentów?
✔️ Jeżeli po wydaniu wyroku w sprawie o zasądzenie alimentów zmienią się potrzeby uprawnionego do alimentów (np. wskutek wyzdrowienia i braku konieczności ponoszenia kosztów leczenia), w takiej sytuacji osoba obowiązana do zapłaty alimentów może wystąpić z pozwem o ich obniżenie. Alimenty mają służyć zaspokojeniu bieżących potrzeb osoby uprawnionej, jeśli tych potrzeb nie ma, to nie ma też podstaw, aby zobowiązany pokrywał ich koszty.
Co to są możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego?
Kolejną kwestią, jaką bada sąd w sprawie alimentacyjnej są możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego. Przede wszystkim trzeba zacząć od tego, że możliwości zarobkowe zobowiązanego wcale nie muszą pokrywać się z jego zarobkami.
📖 Jak wskazał Sąd Najwyższy w przywoływanej wyżej uchwale, przez ustawowe określenie „możliwości zarobkowe i majątkowe” rozumie się nie tyko zarobki i dochody rzeczywiście uzyskiwane ze swojego majątku, lecz te zarobki i dochody, które osoba zobowiązana do alimentacji może i powinna uzyskiwać przy dołożeniu należytej staranności i przestrzeganiu zasad prawidłowej gospodarki oraz stosownie do swoich sił umysłowych i fizycznych. Przy ocenie możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego uwzględnia się nie tylko stałe wynagrodzenie, ale także składniki uzupełniające takie jak premie, nagrody i dodatki do płac, a także inne dochody, jak np. czynsz najmu, czynsz dzierżawny.
📣 Osoba, na której ciąży obowiązek alimentacyjny, zwłaszcza obowiązek względem dzieci niezdolnych jeszcze do samodzielnego utrzymania się, powinna w pełni wykorzystywać swoje siły, kwalifikacje i uzdolnienia w celu uzyskiwania dochodów niezbędnych do zaspokojenia usprawiedliwionych potrzeb osób uprawnionych do alimentacji.
❕ Często zdarza się (a zwłaszcza gdy pozwany ma wiedzę o tym, że druga strona zamierza wystąpić z pozwem o alimenty), że zobowiązani „zaniżają” bądź ukrywają swoje dochody, przedstawiając nieprawdziwe informacje o wysokości uzyskiwanych przez siebie zarobków. Istnieje wiele możliwości podważenia wiarygodności nierzetelnego zaświadczenia o zarobkach i wielokrotnie praktykujemy je w sprawach alimentacyjnych, mając zwłaszcza na uwadze to, że sąd ocenia przedstawione przez dłużnika alimentacyjnego zaświadczenia o zarobkach przez pryzmat zasad doświadczenia życiowego.
❕ Bywa też tak, że ktoś pracuje poniżej swoich możliwości i pomimo bogatego doświadczenia zawodowego lub wykształcenia, nie szuka dobrze płatnej pracy. W takiej sytuacji jego możliwości zarobkowe ocenia się przy uwzględnieniu zarobków, jakie osiągnąłby, gdyby podjął stosowne zatrudnienie. Nawet osoby bezrobotne bądź bez bogatego doświadczenia zawodowego posiadają możliwości zarobkowe. Istnieje kategoria prac, do których nie potrzeba szczególnych kwalifikacji.
❕ Są też sytuacje, w których osoby zarabiające niewiele posiadają znaczny majątek. Wówczas zasadnym może okazać się jego częściowa sprzedaż (np. biżuterii lub cennego obrazu). Sąd może uznać także, że dany składnik majątku można wykorzystać w celach zarobkowych (np. wynająć mieszkanie) i na tej podstawie ustalić możliwości majątkowe zobowiązanego. Czy sąd bierze pod uwagę zobowiązania dłużnika alimentacyjnego? Jakich długów sąd nie bierze pod uwagę przy ustalaniu wysokości alimentów?
Oczywistym jest, że osoba zobowiązana do alimentów, aby móc zarabiać i na nie łożyć, musi pokrywać koszty swojego utrzymania i mieszkania i sąd bierze to pod uwagę. Nie jest jednak tak, że wszystkie długi osoby zobowiązanej do alimentacji wpływają na wysokość alimentów.
❌ Sądy stoją na stanowisku, że zadłużenie bankowe pozwanego nie może powodować ograniczenia należnych małoletniemu powodowi środków utrzymania i wychowania. Obowiązek alimentacyjny dzieci przez rodziców ma swoje źródło w więzach i w nie powinien być uzależniony od stosunków, jakie wiążą rodziców z osobami trzecimi. Osoba na której ciąży obowiązek alimentacyjny, musi się z tym liczyć i przy podejmowaniu decyzji o zakupie mebli, telewizora, lodówki itp., planować wysokość tych wydatków stosownie do posiadanych możliwości z uwzględnieniem wspomnianego obowiązku alimentacyjnego. (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 listopada 1976 r. w sprawie III CRN 236/76). Takie zadłużenie nie wpływa zatem na wysokość alimentów.
Jaka jest górna granica alimentów?
📖 Górną granicą świadczeń alimentacyjnych są zarobkowe i majątkowe możliwości zobowiązanego, choćby nawet nie zostały w tych granicach pokryte wszystkie usprawiedliwione potrzeby uprawnionego do alimentacji (tak m.in. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 20 stycznia 1972 r. w sprawie III CRN 470/71). Sąd nie może zatem zasądzić od zobowiązanego więcej niż ten jest w stanie zarobić przy dołożeniu należytej staranności.
W praktyce kwoty zasądzanych alimentów są bardzo zróżnicowane. Nasze doświadczenia w reprezentacji zarówno uprawnionych jak i zobowiązanych do alimentacji pokazują, że kwoty te mogą wahać się od 300 zł miesięcznie (w sytuacji gdy zobowiązany posiadał na utrzymaniu inne małoletnie dzieci i sam był częściowo niezdolny do pracy) – sprawa przed Sądem Rejonowym we Włocławku, do nawet kilku tysięcy złotych miesięcznie (gdy oboje rodzice małoletniego żyli dostatnio, a dziecko odbywała wiele zajęć dodatkowych) – sprawa przed Sądem Rejonowym i Okręgowym w Toruniu.
Jeśli zainteresowała Cię ta tematyka, polecamy śledzenie naszego bloga. W kolejnych wpisach dowiesz się m.in.:
🔜 czy świadczenia socjalne (w tym 500+) zmniejszają wysokość alimentów?
🔜 jak sąd ocenia możliwości zarobkowe osoby pozbawionej wolności?
🔜 czy można wykonywać obowiązek alimentacyjny względem dziecka w inny sposób niż ponosząc koszty jego utrzymania i wychowania?
🔜czym jest niedostatek?
Jeżeli masz jeszcze jakieś pytania albo chciałbyś powierzyć nam sprawę z zakresu omawianej tematyki, zapraszamy do kontaktu z nami.
Radca prawny Klaudia Sosnowska