Zdarza się, że instytucje pożyczkowe kierują do pracodawców wezwania do dokonywania potrąceń rat pożyczki z wynagrodzenia pracownika. Jak w takiej sytuacji powinien zachować się pracodawca i na co zwrócić uwagę?
Obowiązkowe potrącenia z wynagrodzenia pracownika
Przepis art. 87 § i § 7 Kodeksu pracy wprowadza katalog należności, które podlegają potrąceniu z wynagrodzenia za pracę (po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne, zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych oraz wpłat dokonywanych do pracowniczego planu kapitałowego, jeżeli pracownik nie zrezygnował z ich dokonywania). Są to*:
➡️ sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych;
➡️ sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne;
➡️ zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi;
➡️ kary pieniężne przewidziane w art. 108 Kodeksu pracy
➡️ w pełnej wysokości, kwoty wypłacone w poprzednim terminie płatności za okres nieobecności w pracy, za który pracownik nie zachowuje prawa do wynagrodzenia.
Kwoty te w określonych w przepisach sytuacjach pracodawca ma obowiązek potrącić z wynagrodzenia za pracę swojego pracownika, co oznacza, że może tego dokonać nawet bez zgody pracownika. Jeśli pracownik nie spłacał rat pożyczki i w związku z tym został wydany przeciwko niemu wyrok zasądzający te kwoty na rzecz instytucji pożyczkowej, który został zaopatrzony w klauzulę wykonalności (a zatem stanowi tytuł wykonawczy) to pieniądze te podlegają potrąceniu na zasadach określonych w art. 87 Kodeksu pracy, w szczególności z uwzględnieniem przewidzianych tam granic potrąceń.
Potrącenia rat pożyczki z wynagrodzenia pracownika – dobrowolne potrącenia z wynagrodzenia pracownika
Jeżeli chodzi o raty pożyczki niebędące jeszcze zasądzone prawomocnym wyrokiem (lub nakazem zapłaty) zaopatrzonym w klauzulę wykonalności, to można rozpatrywać możliwość ich potrącenia z wynagrodzenia za pracę w świetle art. 91 Kodeksu pracy. Zgodnie z art. 91 § 1 Kodeksu pracy należności inne niż wymienione w art. 87 § 1 i 7 Kodeksu pracy* mogą być potrącane z wynagrodzenia pracownika tylko za jego zgodą wyrażoną na piśmie.
Zgoda pracownika na dokonywanie potrąceń
Aby pracodawca mógł rozważyć potrącenie rat pożyczkowych z wynagrodzenia pracownika, musi dysponować jego zgodą. Jakie wymogi powinna spełniać ta zgoda?
Forma pisemna zgody pracownika na dokonywanie potrąceń
Pomimo że przepis art. 91 § 1 Kodeksu pracy nie przewiduje, aby zgoda musiała być wyrażona w formie pisemnej pod rygorem nieważności, to jednak zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 01.10.1998 r., wydanym w sprawie I PKN 366/98 wyrażenie przez pracownika, bez zachowania formy pisemnej, zgody na dokonywanie potrąceń z wynagrodzenia za pracę innych należności niż wymienione w art. 87 § 1 i 7 k.p. jest nieważne (art. 58 k.c. w zw. z art. 91 i 300 k.p.) Aby zatem w pełni się zabezpieczyć, pracodawca powinien dysponować pisemną zgodą pracownika.
Skonkretyzowanie należności potrącanej z wynagrodzenia pracownika
Wyrażenie zgody przez pracownika na dokonywanie potrąceń z jego wynagrodzenia bez świadomości wielkości długu i istnienia przesłanek odpowiedzialności, a także bez dokładnego sprecyzowania, w jakiej wysokości potrącenia mają być dokonywane jest nieważne. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 05.05.2004 r., wydanym w sprawie o sygn. I PK 529/03, zgoda pracownika, o której jest mowa w art. 91 Kodeksu pracy nie może być „blankietowa”. Pracownik musi wiedzieć, na co wyraża zgodę i to skonkretyzować
Czy pracownik może odwołać zgodę na dokonywanie potrąceń rat pożyczki z jego wynagrodzenia za pracę?
Tak, nawet jeśli zgodna na dokonywanie potrąceń rat pożyczki z wynagrodzenia została przez pracownika wyrażona w formie wymaganej przez prawo, to może w każdej chwili pracownik może ją cofnąć. Potrącenia dokonane przed cofnięciem przez pracownika zgody są skuteczne.
Czy pracodawca ma obowiązek dokonywania potrąceń rat pożyczki z wynagrodzenia za pracę w przypadku wyrażenia przez pracownika na to zgody?
Załóżmy, że pracodawca dysponuje zgodą pracownika na dokonywanie konkretnych potrąceń na rzecz instytucji pożyczkowej. Czy w takiej sytuacji musi dokonywać potrąceń? Przepis art. 91 Kodeksu pracy, w przeciwieństwie do przepisu art. 87 Kodeksu pracy nie wprowadza obowiązku po stronie pracodawcy w zakresie dokonywania przez niego potrąceń, co oznacza, że pracodawca może, ale nie musi ich dokonywać. Zależy to od jego woli. Potrącanie na wniosek pracownika należności na rzecz osób trzecich (np. rat pożyczek bankowych) nie jest obowiązkiem pracodawcy wynikającym z prawa pracy. Zależy od jego uznania. Wyjątkiem jest obowiązek pobrania przez pracodawcę składki związkowej na pisemny wniosek zakładowej organizacji związkowej i za pisemną zgodą pracownika (tak: E. Maniewska [w:] K. Jaśkowski, E. Maniewska, Komentarz aktualizowany do Kodeksu pracy, LEX/el. 2021, komentarz do art. 91 Kodeksu pracy). Pracodawca nie jest jednak związany żądaniem pracownika w zakresie dokonywania potrąceń na rzecz osób trzecich i może odmówić jego dokonywania. Świadczy o tym art. 331 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych, który obliguje pracodawcę do pobierania z wynagrodzenia osoby wykonującej pracę zarobkową składki związkowej w zadeklarowanej przez nią wysokości. Przepis ten kreuje wyjątek od ogólnej reguły (tak P. Prusinowski [w:] Kodeks pracy. Komentarz. Tom I. Art. 1-113, wyd. V, red. K. W. Baran, Warszawa 2020, Komentarz do art. 91 Kodeksu pracy).
Zgodnie z Art. 331 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych pracodawca, na pisemny wniosek zakładowej organizacji związkowej i za pisemną zgodą osoby wykonującej pracę zarobkową, jest obowiązany pobierać z wynagrodzenia tej osoby składkę związkową w zadeklarowanej przez nią wysokości. Analogiczny obowiązek nie został wprowadzony w zakresie zobowiązań pracownika względem instytucji pożyczkowych. Jeżeli ustawodawca zamierzałby zobowiązać pracodawcę do dokonywania potrąceń w omawianym przypadku, to wprowadziłby taki obowiązek do Kodeksu pracy. Ponadto, przepis art. 91 § 1 Kodeku pracy (w przeciwieństwie do art. 87 § 1 Kodeksu pracy) stanowi tylko o możliwości, a nie obowiązku dokonywania przez pracodawcę potrąceń. Pracodawca ma prawo samodzielnie podjąć decyzję w tym zakresie, mając na względzie wszystkie okoliczności, w tym w szczególności swoją odpowiedzialność w przypadku dokonania bezpodstawnego potrącenia.
Bezpodstawne potrącenie raty pożyczki z wynagrodzenia pracownika
Dopiero jasna, skonkretyzowana i złożona formie pisemnej zgoda pracownika pozwala pracodawcy na podjęcie decyzji o dokonywaniu potrąceń na rzecz osób trzecich. Podejmując decyzję dotyczącą dobrowolnych potrąceń z wynagrodzenia pracownika, pracodawca musi mieć na uwadze, że w przypadku dokonania bezpodstawnego potrącenia może narazić się na odpowiedzialność odszkodowawczą względem pracownika oraz odpowiedzialność za popełnienie wykroczenia. W przypadku bezpodstawnie dokonanego potrącenia należności z wynagrodzenia za pracę:
❗️ pracownik mógłby nie tylko dochodzić wypłaty potrąconej kwoty, ale także żądać odsetek ustawowych za opóźnienie w płatności potrąconej części wynagrodzenia,
❗️ gdyby okazało się, że nieotrzymanie wynagrodzenia w pełnej wysokości naraziło pracownika na szkodę, mógłby on żądać od pracodawcy zapłaty odszkodowania,
❗️ ponadto dokonywanie bezpodstawnych potrąceń stanowi wykroczenie przeciwko prawom pracownika (zgodnie z art. 282 § 1 Kodeksu pracy pracodawca, który dokonuje bezpodstawnych potrąceń, podlega karze grzywny od 1000 zł do 30 000 zł).
Wezwanie do dokonywania potrąceń
Co w sytuacji, gdy pożyczkodawca przesyła pracodawcy pismo, które w jego ocenie stanowi zgodę pracownika na dokonywanie potrąceń i wzywa pracodawcę do dokonywania potrąceń, zaś pracodawca ma wątpliwości co do tego, czy dostarczona mu zgoda została rzeczywiście podpisana przez pracownika oraz że nie została cofnięta? Wówczas pracodawca nie powinien decydować się na potrącenie należności z wynagrodzenia pracownika z uwagi na grożące mu konsekwencje. Jeżeli w ogóle rozważa dokonywanie potrąceń, powinien podjąć próbę wyjaśnienia z pracownikiem, jakie jest jego stanowisko w tej kwestii. Gdy pracownik nie dokonuje dobrowolnie spłat swoich zobowiązań względem pożyczkodawcy, istnieją uzasadnione wątpliwości co do tego, czy pracownik wyraża zgodę na dokonywanie potrąceń ze swojego wynagrodzenia. Jeśli pracownik chce, aby pracodawca dokonywał potrąceń na rzecz instytucji pożyczkowej, powinien złożyć pracodawcy na piśmie swoje skonkretyzowane oświadczenie w tym zakresie.
Podsumowując:
⚠️ W zakresie świadczeń innych niż wymienione w art. 87 § 1 Kodeksu pracy pracodawca nie ma obowiązku, a jedynie możliwość dokonywania potrąceń z wynagrodzenia pracownika.
⚠️ Dokonanie bezpodstawnego potrącenia może wiązać się po stronie pracodawcy m.in. z odpowiedzialnością za wykroczenie i odpowiedzialnością odszkodowawczą względem pracownika, dlatego decyzja w tym zakresie powinna być przemyślana, a pracodawca powinien się zabezpieczyć, odbierając od pracownika zgodę.
⚠️ Jeżeli pracodawca w ogóle rozważa dokonywanie potrąceń na rzecz instytucji pożyczkowej, to przed decyzją w tym zakresie powinien dokładnie zbadać, czy pracownik wyraził zgodę w wymaganej prawem formie (na piśmie) i zakresie wymaganym przez prawo (czy jest świadomy długu, czy określił dokładnie wysokość i terminy dokonywania potrąceń) oraz czy jej nie wycofał.
⚠️ Pracownik ma prawo odwołania zgody na dokonywanie potrąceń. Wystarczy, że zakomunikuje to pracodawcy.
Prezentowane przez nas materiały nie stanowią porad prawnych i mają charakter informacyjny. Jeśli jesteś zainteresowany uzyskaniem porady prawnej w kwestii dotyczącej domniemania ojcostwa bądź w sprawie o zaprzeczenie ojcostwa, zapraszamy do kontaktu z nami.
Radca prawny Klaudia Sosnowska
Biznes plik wektorowy utworzone przez vectorjuice - pl.freepik.com